Со својата најнова репортажа, Истражувачката репортерска лабораторија ИРЛ обвинува дека поранешниот функционер Ратко Капушевски ја добил зделката да достави мазут за 112 милиони евра до централата ТЕЦ „Неготино“, која мораше да биде реактивирана во екот на големата енергетска криза.
Со цел да се зголеми домашното производство на електрична енергија, кон крајот на ноември минатата година македонската Влада се согласи да се активира термоелектраната во Неготино, која не работи од 2009 година. Во разговор со ИРЛ, министерот за економија Крешник Бектеши со жалење констатира дека пуштањето на ТЕЦ „Неготино“ во погон било неопходно за справување со енергетската криза, иако, признава, се случува на сметка на животната средина. По 13 години пауза, овој јануари ТЕЦ „Неготино“ ќе ги отвори вратите за пратки мазут тешки 38 илјади тони. ЕСМ ќе склучи договор во четири очи, но повеќе од два месеца нема да ја објави фирмата што ја добива оваа зделка. Праксата да не се објавуваат клучни информации поврзани со енергетската криза последните шест месеци е речиси формална политика на државната компанија, пишуваат од ИРЛ.
ИРЛ дошле до информација дека договорот за ТЕЦ „Неготино“ го добила контроверзната компанија РКМ во сопственост на бизнисменот и поранешен политичар Ратко Капушевски. По долги убедувања дали ова е информација од јавен карактер, ЕСМ за ИРЛ откри која е фирмата и сподели дел, но не и целиот договор. ЕСМ и РКМ склучиле два договора, со вредност од над 112 милиони евра. Првиот договор е склучен пред три месеци, на 3 декември 2021 година. Јавен повик немало, туку ЕСМ испратиле барање со понуди за набавка на мазут до сите лиценцирани македонски увозници во вредност од 22 милиони евра за набавка на 38 илјади тони мазут. За оваа набавка Владата ги помогна ЕСМ со 15 милиони евра буџетски пари
Идејата е откако ТЕЦ „Неготино“ ќе започне со производство на електрична енергија за ЕСМ, парите што ќе се наплатат од продажба на оваа електрична енергија да бидат искористени од страна на ЕСМ за набавка на уште мазут за понатамошно производство.
Првите пратки ниту одблиску не можат да ги задоволат очекувањата од активирањето на ТЕЦ „Неготино“, чија цел е да се обезбеди поевтина цена на електрична енергија за малите фирми. Првите количини се увезени и потрошени, по што на 2 февруари 2022 година ЕСМ повторно ќе ги повика увозниците да дадат понуди, овој пат за 150 илјади тони мазут. На овој тендер не се пријавува никој. По неколку дена, на повторениот повик ќе се пријави една компанија – РКМ и со тоа ќе го добие вториот, речиси петпати повреден договор за набавка на мазут.
За споредба, само мазутот увезен за ТЕЦ „Неготино“ е поголем од вкупниот увоз на мазут во земјава во последните две години. Од август 2019 до август 2021 година се увезени околу 160 000 тони мазут. РКМ во ова учествува со едвај 2 процента, додека најголем увозник останува ОКТА. Ако во 2020 година увезол 1 218 тони мазут, Капушевски сега, заедно со пратката од првиот договор, треба да донесе 188 000 тони за термоцентралата, или повеќе од сите нафтени компании заедно во две години.
На европскиот пазар веќе две години има недостиг на мазут во рафинериите поради сѐ позатегнатите регулативи за квалитет, каде што се вклучени високите еколошки стандарди и ограничувањата каде може и смее да се употребува мазутот. Дополнително, овој енергент го нема затоа што не е исплатливо да се произведува и рафинериите се приспособени за производство и за чување на други типови деривати. Традиционалните потрошувачи од сиромашниот Балкан како Македонија останаа со многу помалку опции и помала достапност на овој енергент.
Според ИРЛ, двајца добро упатени извори во институциите тврдат дека повеќето компании не можеле да гарантираат дека ќе успеат да ги обезбедат овие количини поради општиот недостиг на овој енергент. На прашање на ИРЛ од каде е увезен мазутот, од ЕСМ одговориле дека компанијата РКМ доставила список на земји со потекло и компании кои ќе ѝ го продадат мазутот. Увидот во извадоците од договорите што ги доби ИРЛ покажуваат дека РКМ до ЕСМ доставила информација дека има договори за набавка од девет различни компании на Балканот и Европа, од држави како Грција, Албанија, Австрија, Бугарија и други. ИРЛ упати прашања до сите компании. Рафинериите ОМВ од Австрија и ИНА од Хрватска тврдат дека не соработуваат со никого во земјава. „Немаме бизнис во Македонија“, ќе одговори кусо портпаролот на ОМВ. Од хрватската ИНА децидно тврдат дека не само што не работат во Македонија, туку и дека со посочената фирма и лице немаат ништо.
„ИНА ниту има ниту некогаш имала соработка со РКМ. Следствено, не сме се заложиле дека ќе им продаваме мазут од нашата рафинерија во Ријека“, велат од хрватската компанија.
Од ЕСМ во своите одговори до ИРЛ велат дека тие не побарале договори со компаниите добавувачи, туку само тие да се наведат.
При прегледот на податоците од македонската Царина за увоз на мазут во периодот од декември до денес, односно период во кој РКМ увезува за ТЕЦ „Неготино“, може да се види дека тие донеле помали количини мазут од Словачка и Бугарија. По добивањето на одговорите од ОКТА и „Хеленик петролеум“, стана јасно дека ОКТА го увезува мазутот за РКМ, односно ТЕЦ „Неготино“, а РКМ е само препродавач. Првите пратки од ОКТА во декември биле 30 000 тони. Преостанатите осум илјади РКМ ги донела од Бугарија, но не се знае од кој производител бидејќи Царината одби да ги даде увозните декларации и сертификатите за квалитет.
ИРЛ дознава дека ОКТА ќе увезе поголем дел од потребниот мазут за ТЕЦ „Неготино“ и за вториот договор, односно барем 120 000 тони мазут од потребните 150 000, иако никој не може да гарантира дека тоа ќе се исполни поради општиот недостиг и актуелните предизвици со енергетската криза.
На прашањето до ОКТА зошто таа самата не се пријавила на тендерот, од компанијата одговорија дека такви им биле проценките. „За секоја деловна можност, ОКТА ги проценува сите клучни барања, потенцијални ризици и комерцијални обврски, заедно со придобивките, пред да донесе одлука дали ќе учествува во процесот“, велат од ОКТА
Капушевски доставил банкова гаранција од 945 илјади евра и се согласил на одложено плаќање од 15 дена со ЕСМ и гарантирана испорака – услови за кои другите трговци тврдат дека биле тешки да се исполнат. Нејасно е како истото е едноставно за толку мала фирма како РКМ, а е голем предизвик за компании со големи операции како ОКТА.
Ратко Капушевски е бизнисмен, но кариерата ја започна како дел од „златната младина“ на ВМРО-ДПМНЕ под водство на Никола Груевски. Во своите рани дваесетти години доби директорска позиција во салата „Борис Трајковски“ без никакво искуство. Беше назначен на повеќе управувачки позиции кај бизнисменот Сергеј Самсоненко, за потоа во 2019 година да стане трговец со нафтени деривати.
Ратко Капушевски во најмалку два наврата беше фатен како увезува или се обидува да увезе лажно деклариран мазут во Македонија. Првата ваква пратка, која доаѓа од Германија, беше фатена од страна на хрватските цариници на граничниот премин со Србија, кога тие се посомневале во документацијата што била приложена. Испитувањата на хрватскиот Инспекторат за животна средина покажале дека станува збор за токсичен отпад и дека тарифните броеви биле погрешни. Вториот пат мазут на оваа компанија, кој доаѓаше од Словачка, беше испитуван од македонскиот Државен пазарен инспекторат. Анализите покажаа дека станува збор за токсичен отпад, а не мазут.
Додека Инспекторатот се докажуваше, лажниот мазут се продаде и се потроши. Регулаторната комисија му ја одзеде лиценцата во 2021 година по објавата на документарниот филм на ИРЛ, „Заговор против воздухот“, за непосредно пред договорот со ЕСМ да му ја врати бидејќи „ги средил своите недостатоци со складовите“. Германија и Словачка повторно се на списокот на држави од кои Капушевски со РКМ би носел мазут за ТЕЦ „Неготино“. Ратко Капушевски одбил да разговара со новинарите на ИРЛ и не одговараше на повиците и смс пораките на повеќе репортери.
ТЕЦ „Неготино“ е „ладната резерва“ со која Владата и Електрани на Северна Македонија се обидуваат да ја стабилизираат енергетската криза, која ја погоди земјава уште лани летото. ТЕЦ „Неготино“ беше надвор од погон уште од 2009 година. Недостигот на јаглен за РЕК „Битола“ беше доволна причина во игра да се врати длабоко пензионираниот капацитет – ТЕЦ „Неготино“. По повеќе од една декада мирување, овој енергетски објект во моментов работи со еден котел.
Засега моќноста на ТЕЦ „Неготино“ е 90 мегавати, а полната инсталирана моќност на капацитет е околу 210 мегавати. За да работи еден котел, потребни се 20 илјади тони мазут месечно. Но „ладната резерва“, која во моментов е сламката за спас од енергетски колапс, во 2021 година влезе во фаза на продажба, иако Владата, ЕСМ, МЕПСО веќе знаеле дека на Македонија ѝ претстои енергетска криза во пресрет на зимата поради недостиг на јаглен за РЕК „Битола“ и вртоглавиот раст на цената на струјата на берзите од лани летото.
Друштвото за инженеринг и консалтинг „Коленко“ направи физибилити студија за 140 илјади евра – документ кој веќе бил презентиран пред Владата. Идејата на власта лани беше да го отуѓи овој енергетски објект изграден во социјалистичка Југославија во 1978 година. Како дел од „зелената агенда“ за ТЕЦ „Неготино“ има две можности – да работи на гас преку јавно-приватно партнерство или државата целосно да го продаде. По повеќе од една деценија мирување, оваа централа се стави во функција и тоа на мазут – енергент кој е критикуван од екологистите поради негативните ефекти на животната средина.
